کمبود دستگاه‌های ایکس‌ری در بندر رجایی، عامل پنهان حادثه‌ای بود که حالا کشور را با چالش جدی در حوزه نظارت بر محموله‌های کانتینری روبه‌رو کرده است. و با وجود هشدارهای مکرر نهادهای نظارتی درباره کمبود دستگاه‌های ایکس‌ری، مسئولان بندر شهید رجایی تاکنون اقدام مؤثری برای رفع این مشکل انجام نداده‌اند.
در روزهای اخیر، انفجار و آتش‌سوزی در بندر شهید رجایی، بزرگ‌ترین پایانه تجاری ایران در استان هرمزگان، افکار عمومی و نهادهای حاکمیتی را به شدت نگران کرده است. هنوز علت دقیق این حادثه به صورت رسمی اعلام نشده، اما گزارش‌های اولیه از قصور آشکار در رعایت اصول ایمنی و حتی «اظهار خلاف واقع» در برخی محموله‌ها حکایت دارد.
ضعف زیرساخت‌های نظارتی زیر ذره‌بین
در کنار گمانه‌زنی‌های متعدد درباره عاملان این حادثه، بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران، کمبود تجهیزات پیشرفته از جمله دستگاه‌های ایکس‌ری در بندر شهید رجایی را عاملی کلیدی می‌دانند. نبود اسکنرهای کافی برای بررسی محموله‌های کانتینری، امکان شناسایی مواد خطرناک را کاهش داده و زمینه‌ساز فاجعه‌ای شده که حالا ابعاد آن در حال روشن شدن است.
سارا فلاحی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، در واکنش به این موضوع گفت:
«در بنادر کشور، کنترل ورودی و خروجی کالا با دستگاه‌های ایکس‌ری باید به یک الزام تبدیل شود. متأسفانه شواهد حاکی از تخلف، قصور و حتی اهمال در بازرسی محموله‌هاست.»
کمبود دستگاه‌های ایکس‌ری در بندر رجایی؛ فقط یک دستگاه ایکس‌ری فعال؟
عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، نیز ماه گذشته هشدار داده بود:
«در بندر شهید رجایی فقط یک دستگاه ایکس‌ری فعال وجود دارد که آن هم صرفاً برای کانتینرهای ترانزیتی استفاده می‌شود. بازرسی سایر محموله‌ها صرفاً با باز کردن درِ کانتینر و بررسی ظاهری انجام می‌شود.»
این گفته‌ها، در کنار گزارش‌های میدانی، از یک چالش ساختاری عمیق در گمرکات ایران پرده برداشته‌اند؛ جایی که به‌رغم نقش حیاتی در اقتصاد کشور، همچنان با روش‌های سنتی اداره می‌شود.
قانون چه می‌گوید؟
براساس قانون امور گمرکی ایران، کلیه کالاهای وارداتی و صادراتی پیش از ترخیص باید از نظر فنی بررسی شوند. این بررسی شامل اسکن با دستگاه ایکس‌ری، نمونه‌برداری و کنترل سیستمی است. با این حال، آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد که مجموع دستگاه‌های ایکس‌ری موجود در گمرکات کشور تنها حدود ۳۲ عدد است. که توزیع آن‌ها نیز به‌صورت نامتوازن انجام شده است.
تولید داخلی هست، اراده نیست!
نکته تأسف‌بار آن است که ایران در حوزه ساخت تجهیزات ایکس‌ری با مشکل فناوری مواجه نیست. چندین شرکت دانش‌بنیان داخلی، دستگاه‌هایی با استانداردهای بین‌المللی تولید کرده‌اند. اما به دلیل عدم تخصیص بودجه، اولویت‌دهی به واردات، و قراردادهای ناکارآمد، تنها ۱۷ دستگاه از این تولیدات در گمرکات نصب شده‌اند.
تاثیر کمبود دستگاه‌های ایکس‌ری در بندر رجایی در حمل‌ونقل جاده‌ای
برای جامعه کامیون‌داران و شرکت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، این وضعیت یک هشدار جدی است. بندر شهید رجایی روزانه میزبان بیش از ۳۵۰۰ کامیون است. اما وقتی تجهیزات نظارتی کافی برای بررسی دقیق محموله‌ها وجود ندارد. خطرات بزرگی متوجه رانندگان، بار و حتی خود بندر خواهد بود.
حادثه بندر شهید رجایی نه اولین است و نه آخرین، اگر روند فعلی ادامه یابد. غفلت از تجهیز بنادر به فناوری‌های پیشرفته نظارتی، می‌تواند در آینده خسارات جبران‌ناپذیر بیشتری به همراه داشته باشد. وقت آن رسیده که تصمیم‌گیران به جای وعده، وارد عمل شوند.
منبع:با کامیون